Weblog The Language Lab

Ik heb er in deze blog en andere plaatsen meermalen op gewezen dat Engels er soms verdraaid Nederlands uitziet.  Als vertaalbureau lopen we daar dagelijks tegenaan. Aangezien het Nederlands en het Engels - als Germaanse talen - neefjes  van elkaar zijn, is het onvermijdelijk dat er gelijkenissen in zinsbouw optreden bij vertalingen. Hij is in zijn element kun je zonder probleem vertalen met he is in his element. Iedere Engelsman herkent dat als een authentieke Engelse uitdrukking. Maar een Nederlander gaat twijfelen: dit klinkt wel erg letterlijk. Lees mijn recensie van het I always get my sin-boekje voor meer voorbeelden. Soms is het lastig om klanten ervan te overtuigen dat een letterlijke vertaling vaak de beste optie is.

Gisteren hadden we weer zo'n geval. Een klant wees ons op het feit dat fall under the guarantee echt geen goede vertaling kon zijn van valt onder de garantie. Volgens de klant hadden we een vertaalmachine gebruikt en was er geen mens aan te pas gekomen, laat staan een native speaker. Zie je hier maar eens tegen te verweren. Moet je op je strepen gaan staan, je beroepen op je opleiding als taalkundige, je ervaring? In een tijd waarin gezag aan bederf onderhevig is, is dat weinig aanlokkelijk. Gelukkig is er Google. Typt u in: "fall under the guarantee. Resultaat: 564.000 hits. Einde discussie. Of niet?

Soms voel je nog wat aarzeling bij zo'n klant. Zijn gemoed is niet geheel gerust gesteld. Dat zit zo. Gelijk is ongelijk, zoals elke bouwvakker je kan vertellen. Als je iets er goed uit wilt laten zien, dan kun je vaak beter het verschil benadrukken. Als twee elementen te dicht op elkaar zitten en maar iets verschillen geeft dat onrust. Zet ze verder uit elkaar zodat het onderscheid duidelijk is en er ontstaat rust. Hetzelfde geldt voor vertalingen. Vertaal hij is in zijn element bijvoorbeeld niet met he is in his element maar met he feels like a fish in the water. Kijk, dat is nou een vertaling. Woordjes vertalen met heel andere woordjes. Daar heeft iemand moeite voor gedaan. Dat je via een terugvertaling dan uitkomt op hij voelt zich als een vis in het water, dat is weer een andere kwestie. Soms moet om je gelijk te behalen ongelijker te werk gaan.

Koen Gubbels

Righting English that’s gone Dutch behandelt typische taal- en stijlfouten van Nederlandse moedertaalsprekers in het Engels, met name van het soort dat optreedt als woorden of structuren klakkeloos worden omgezet. Denkt u in dit verband eens aan Latijnse woorden of vervoegingen: musea is gangbaar Nederlands, maar geen gangbaar Engels.  Of aan het gebruik van paragrafen en subparagrafen, waarvoor het Engels andere conventies hanteert.

Als een spreker of schrijver een dergelijke taalzonde begaat, wordt dit interferentie genoemd. Interferentiefouten van het Nederlands in het Engels worden al zo lang en breed onderzocht dat er een naam voor verzonnen is. Dit pseudo-Engels wordt Dunglish genoemd - een horkerige, onwelriekende samentrekking van English en Dutch met een knipoog naar dung (mest). De Nederlandse term, Nederengels, ligt gemakkelijker in de mond en is intuïtiever, vinden wij, maar hierbij moet aangetekend dat Nederengels ook gebruikt wordt om overbodig Engels in het Nederlands aan te duiden. Dunglish is in wezen het steenkolenengels van de gevorderde taalgebruiker.

Vertalen heeft af en toe iets weg van schoenen verkopen. Of van tapijthandel. Net als in die branches heeft immers in de vertaalbranche het fenomeen prijsstunter zijn intrede gedaan. De prijsstunts worden weliswaar niet in strekkende meter uitgedrukt maar in centen per woord, het principe is hetzelfde. En aangezien veel mensen vertalingen als een noodzakelijk kwaad zien ('het mot gewoon vertaald worden') doen die prijsstunters vermoedelijk nog leuke zaken ook. Twee woorden voor de prijs van één. Die verhouding klopt vrij aardig. De gerenommeerde vertaalbureaus, waar wij ons natuurlijk graag bij rekenen, rekenen om en nabij de 20 cent per woord voor een vertaling. De prijsstunters gaan akelig dicht naar die 10 cent toe. Er zijn er zelfs die eronder zitten.

Kan dat zomaar?

Ja, dat kan zomaar. De vertaalmarkt is een vrije, ongereguleerde markt, zoals Neelie Smit-Kroes het graag ziet. Daarbij zijn de toetredingsdrempels ook nog eens heel laag - iedere halve zool met een laptop kan binnen een dag een vertaalbureau beginnen. Op zich prachtig voor de klant want de tarieven in de vertaalsector zijn al jaren scherp en stijgen eigenlijk amper.

Vermoedelijk het meest verkochte taalboek van de laatste jaren is het boekje I always get my sin van ex-Heinekenman Maarten H. Rijkens. Er schijnen meer dan 300.000 exemplaren van verkocht te zijn. Chapeau. Het boekje - hoe zal ik het diplomatiek formuleren - blinkt echter niet uit door zijn fijnzinnigheid of geestrijke vondsten. Het is een nogal flauwe verzameling steenkolenengels die aan de praktijk is ontleend. In zijn lange carrière heeft de heer Rijkens naar eigen zeggen voortdurend paraat gestaan met pen en bloknoot om de leukste verbasteringen te verzamelen. Het zou dan vooral gaan om het Engels van Nederlandse hoogwaardigheidsbekleders.

Enkele ‘geestige' observaties:

I fock horses
I fok paarden

We still have to suck one lid
We moeten nog een lid zoeken

You are on glad ice!
Je bent op glad ijs!

Taal is de meest verfijnde vorm van gedrag die wij kennen. Bijna alles wat wij in het dagelijks leven doen - en dat geldt niet alleen voor medewerkers van een vertaalbureau - doen wij met behulp van taal. En iedereen die niet gehinderd wordt door een ernstige handicap leert zijn moerstaal spreken. Maar het wonderbaarlijkste is wel dat het verwerven van taal plaatsvindt met behulp van een instrument dat plastisch is, nl. het brein, dat zich vormt voor en door de kennis dat het vergaart. Zo leert een kind taal alsof het klokkijken leert met een horloge dat niet stil wil staan.

Het is prachtig dat iets zo oneindig verfijnds in deze ene vorm, de gesproken taal, binnen het handbereik ligt van vrijwel ieder mens. Je hoeft maar over heel weinig intelligentie te beschikken om te leren praten. Eén trede hoger op de ladder van intelligentie en taalbeheersing en je kunt al jokken. Het belang hiervan dient niet onderschat. Want 'Everybody lies', zoals House al zegt. Leugens zijn de smeerolie van het sociale contact. En liegen doen we vooral met taal. Midas Dekkers huldigt een vergelijkbaar standpunt als hij stelt dat wanneer je iets wilt weten over de motieven van mensen, je moet beginnen met het geluid uit te zetten.